Ντοκουμέντα από τον φάκελο φρονημάτων του «κομουνιστή» Μάνου Χατζιδάκι

Ο Μάνος Χατζιδάκις φακελώθηκε για πρώτη φορά σε ηλικία 16 χρόνων και η παρακολούθησή του συνεχίστηκε για τέσσερις δεκαετίες...

Τον φάκελο «πολιτικών φρονημάτων» του σπουδαίου συνθέτη Μάνου Χατζιδάκι φέρνει στο φως το Εθνος της Κυριακής καθώς προσφάτως υπογράφηκε υπουργική απόφαση που αποχαρακτηρίζει  2.500 φακέλους πολιτικών φρονημάτων μεταξύ των οποίων του Ελ.Βενιζέλου και του Χ.Φλωράκη. 

Χατζηδάκης Εμμανουήλ του Γεωργίου''. 

Αρ. Φακέλου 1/84072

«Υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας. Ατομικός φάκελος ''Χατζηδάκης Εμμανουήλ του Γεωργίου''. Αρ. Φακέλου 1/84072» γράφει ο κίτρινος χαρτοφύλακας διαστάσεων κόλλας Α4, που εσωκλείει φωτογραφίες, πολιτικές πεποιθήσεις, ταξίδια, αποκόμματα εφημερίδων, συναναστροφές, τη ζωή ολόκληρη του Μάνου Χατζιδάκι .

Ο Μάνος Χατζιδάκις «φακελώθηκε» για πρώτη φορά όταν ήταν ακόμα νεαρός (μόλις 16 ετών) και συνέχισε να παρακολουθείται ως εν δυνάμει «απειλή» για τη χώρα επί σχεδόν τέσσερις δεκαετίες! Την 1η Σεπτεμβρίου 1941, στα δύσκολα χρόνια της Κατοχής, ο Μάνος Χατζιδάκις αναζητεί θέση εργασίας στο εργοστάσιο ΦΙΞ. Για να πάρει τη θέση του υπαλλήλου, συγκεκριμένα ως παγοπώλης, πρέπει να υπάρξει «εισηγητικόν σημείωμα» των Αρχών.

Μία φωτογραφία του νεαρού Μάνου, τα προσωπικά του στοιχεία, μαζί με «πληροφορίαι Αστυνομικών Αρχών τόπου καταγωγής και διαμονής» που τον καταχωρούν ως «εθνικόφρων, υγιών κοινωνικών αρχών, καλής διαγωγής, ουδέν επιβαρυντικόν» οδηγούν σε «ευμενή εισήγηση» για την πρόσληψή του.

Είναι το πρώτο έγγραφο που αποδεικνύει ότι εκείνες τις εποχές, στο αγκυλωμένο μυαλό του «οργάνου/φακελωτή» των υπηρεσιών υπήρχε ή κομμουνιστής ή εθνικόφρων - ακόμα για τον 16χρονο Μάνο Χατζιδάκι από την Ξάνθη.

Αλλά και στα χρόνια που ακολούθησαν, το «κράτος» εξακολουθούσε να «φακελώνει» με προκρούστεια λογική τα πολιτικά φρονήματα του μουσικοσυνθέτη, ενός ανθρώπου που εμφορείτο από δημοκρατικές απόψεις και που έδωσε σκληρή μάχη εναντίον του «αυριανισμού».

Το 1943 είχε γνωριστεί με τον Νίκο Γκάτσο, με τον οποίο παρέμεινε στενός φίλος σε όλη του τη ζωή. Αργότερα, συναναστρέφεται με καλλιτέχνες και διανοούμενους της γενιάς του Μεσοπολέμου - Σεφέρη, Ελύτη, Τσαρούχη και Σικελιανό.

Την εποχή του Εμφυλίου, λίγο πριν από την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) και συγκεκριμένα τον Ιούλιο του 1949, η περιβόητη Υποδιεύθυνσις Γενικής Ασφάλειας ΚΔ' Παράρτημα, αποστέλλει απόρρητον έγγραφον «περί της διαγωγής του Χατζηδάκη Μάνου». Μερικές ημέρες νωρίτερα, ο 24χρονος τότε συνθέτης ήθελε να μεταβεί για επαγγελματικούς λόγους σε Πάτρα και Βόλο, ενώ είχε προηγηθεί η αίτησή του για «αποχαρακτηρισμόν του ως κομμουνιστή».

Η απάντηση προς την αίτηση του Μάνου ήταν:
«Λαμβάνομεν την τιμήν, εις εκτέλεσιν της υπ' άριθ. Υμετέρας διαταγής, να υποβάλωμεν προσηρτημένως ταύτην και να αναφέρωμεν επί του εν τη περιλήψει αντικειμένου, ότι κατά συλλεγείσας πληροφορίας παρ' ευυπολήπτων και αξιόπιστων προσώπων της περιφερείας μας ο περί ου πρόκειται για Χατζηδάκης Μάνος, ετών 24, εκ Ξάνθης, μουσικός, τέως κάτοικος ημετέρας περιφέρειας οδός ... και νυν κάτοικος της οδού Μάνου αρ. 3, κατά την παραμονή του δεν μας απησχόλησε από οιασδήποτε πλευράς, πληροφορίαι φέροντον τον ως εμφορούμενον υπό αριστερών φρονημάτων άνευ δράσεως. Οσον αφορά διά την άρση του χαρακτηρισμού του ως κομμουνιστή, η υπηρεσία δεν δύναται να έχη γνώμη».

Η ΕΠΟΝ

Αξίζει να σημειωθεί ότι παρόλο που οι υπηρεσίες διέθεταν ένα τεράστιο δίκτυο πληροφοριών από ευυπόληπτα και αξιόπιστα πρόσωπα για τα φρονήματα του συνθέτη, δεν κατάφεραν ποτέ να μάθουν πώς γράφεται το επίθετό του.

Είχε προηγηθεί του επίμαχου σημειώματος της Ασφάλειας η στρατολόγηση του Χατζιδάκι στην ΕΠΟΝ για την οποία είχε πει: 

«Ημουνα στην ΕΠΟΝ, όπως κάθε νέος άνθρωπος τότε. Ηταν μια εποχή που ο καθένας έδινε τη συμμετοχή του στον αγώνα εναντίον των Γερμανών».

Στις 22 Ιουνίου 1961 έγγραφο της Υποδιεύθυνσης Γενικής Ασφάλειας με τίτλο «Δελτίον Δράσεως» αναφέρει για τον συνθέτη: «Κατά την Κατοχήν ανεμίχθη εις την ΕΠΟΝ. Εις ληφθείσαν την 20-7-48 ανωμοτί κατάθεσιν του αναφέρει ότι εν έτει 1943 παρασυρθείς ανεμίχθη εις την ΕΠΟΝ μετά τριμήνον όμως απεχώρησεν, αντιληφθείς τους αντεθνικούς σκοπούς της εν λόγω οργανώσεως. Την 15-6-49 δι' αιτήσεως του ητήσατο τον αποχαρακτηρισμόν του, δημοσιεύσας άμα βραδύτερον και δήλωσιν αποκηρύξεως του ΚΚΕ και των εξ αυτού εξαρτώμενων κουμμουνιστικών οργανώσεων εις την ημερήσιαν εφημερίδα ''Ακρόπολις'' της 23-8-1949. Προτάσει ημών απεχαρακτηρίσθη δυνάμει της υπ' αριθ. Διαταγής του τέως υπουργού. Την 19.6.51 τω εχορηγήθη πιστοποιητικόν δι' αποδημίαν.

Το Κέντρο Αλλοδαπών ανέφερεν ημίν την 22-8-58 ότι εις τούτον απεστάλη υπό της ενταύθα Τσεχοσλοβακικής πρεσβείας το υπ. Αριθ. 6 τεύχος του μηνός Ιουνίου 1958 της υπό τον τίτλο ''Τσεχοσλαβικική Ζωή'' επιθεωρήσεως εις Γαλλικήν γλώσσαν. Εις τούτον απεστάλη πρόσκλησις υπό του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου προς συμμετοχήν εις την λαβούσαν χώραν την 20-3-60. Την 17-2-60 διεβιβάσθη σχετικόν σημείωμα εις το ενταύθα Αμερικανικόν Προξενείον».

Επί χούντας

Τρία χρόνια αργότερα, στον φάκελο του αποχαρακτηρισμένου Μάνου -ο οποίος φυσικά συνεχίζεται να παρακολουθείται από τις υπηρεσίες πληροφοριών- εντάσσεται το εξής σημείωμα: «Ούτος εμφορείται υπό υγιών κοινωνικών φρονημάτων». Το 1966 ο Μάνος Χατζιδάκις επισκέπτεται την Αμερική προκειμένου να ανεβάσει στο Broadway με τον Ζυλ Ντασσέν και τη Μελίνα Μερκούρη τη θεατρική διασκευή του «Ποτέ την Κυριακή» με τον τίτλο «Illya Darling». Κατά την παραμονή του στην Αμερική ηχογραφεί και «Το Χαμόγελο της Τζοκόντας».

Επί χούντας, την 21η Απριλίου 1973, απόρρητον σήμα προς την Υ.Γ.Α. Αθηνών για να ενεργήσει «ωλοκληρωμένην έρευναν προς εξακρίβωσιν του ποιού και εν γένει διαγωγής του εν θέματι, επεκτείνοντες ειδικώτερον την έρευναν και επί των κάτωθι, το δυνατόν ταχύτερον, προς ενημέρωσιν της ΚΥΠ.

• 1) α. Την αξιοπρέπειαν, το ήθος και τας κοινωνικάς του σχέσεις. β. Την εθνικήν ή αντεθνικήν δράσιν κατά τας περιόδους: ι) Κατοχής ιι) Συμμοριτοπόλεμου ιιι) 1950 μέχρι Επαναστάσεως 21-4-67 ιv) μετά την Επανάστασιν και μέχρι σήμερον. γ) Τα κοινωνικά του φρονήματα. δ) Την πίστιν εις την Επανάστασιν ή την αντίθεσιν προς ταύτην. ε) Εάν επηρεάζηται κατά την εκτέλεσιν της υπηρεσίας του υπό ατομικών συμφερόντων ή πολιτικών παραγόντων στ) Παν έτερον στοιχείον ικανόν να απεικονίση την προσωπικότητά του. 

• 2) Εάν ο ειρημένος με ουδέν βαρύνηται και εμφορήται υπό υγιών κοινωνικών φρονημάτων, δέον να γνωρίσητε λεπτομερώς τα ως άνω στοιχεία απ' ευθείας εις την ΚΥΠ».

Η απάντηση των υπηρεσιών ήταν η ίδια με το Δελτίον Δράσεων του 1961 και εξαιρετικά πιο συνοπτική.Το φακέλωμα του μουσικοσυνθέτη δεν σταμάτησε ποτέ, καμία περίοδο και παρέμεινε ενεργός για 40 χρόνια. Από τις τελευταίες καταχωρίσεις στον φάκελο του Μάνου Χατζιδάκι είναι επί των ημερών του στο Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ.

Όταν στις 18-4-1980 μεταδόθηκε από το κρατικό ραδιόφωνο το μυθιστόρημα του Νίκου Χουλιαρά «Ο Λούσιας» και ακούγονται κάποιες ελευθεροστομίες, η Υπηρεσία Πληροφοριών αποστέλλει έγγραφο προς τον εισαγγελέα αναφέροντας ότι ο «διευθυντής του Τρίτου Προγράμματος της ΕΡΤ επέτρεψε να μεταδοθή, από Ραδιοφώνου, εκπομπή, άσεμνου περιεχομένου [...] κατά παράβασιν [...]».

Τότε, είχε ξεσπάσει μεγάλη κρίση με αρκετούς να τάσσονται υπέρ του συνθέτη, ωστόσο, ο Χατζιδάκις αποχώρησε έπειτα από επτά, σπουδαία χρόνια από τη διεύθυνση του ραδιοφώνου. Το 1975 είχε αρχίσει η χρυσή εποχή του «Τρίτου»...

surce via